Japonya’da doğan bir Türk bilim insanı; Prof. Dr. Gündüz İkeda
“Bilim adamları oldukça dar bir konu üzerinde çalışıp yazıyor ve böylece bilimin tamamı hakkında geniş görüş açısına sahip olamıyor genelde. Mesela Japonya’da bir deyiş vardır: Av peşinde koşan avcı dağı göremez. Bu bilhassa 20. yüzyıldaki matematik için geçerli.”
Matematik dalında Galois Teorisi üzerine yaptığı çalışmalarla ünlenen Gündüz İkeda 25 ubat 1926 yılında Japonya’nın Tokyo kentinde dünyaya gelir. Babası bir sigorta şirketinin istatistik bölümü başkanı Junzo İkeda, annesi ise ev hanımı Yaeko İkeda’dır. Ağabeyinin bir kaza sonucu ölmesi ile babası beyin kanaması geçirir ve çalışamaz hale gelir. Bu nedenle büyüme çağındayken ailesi sıkıntılı yıllar geçirir. Zamanının çoğunu evde kitap okuyarak geçiren İkeda, istatistikçi olan babasının matematik kitaplarını da okumaya başlar ve böylece matematik ile tanışır. Aldığı popüler bilim dergilerinden birinde Galois adındaki bir Fransız matematikçinin hayat hikâyesinden etkilenir; matematiğe olan ilgisi daha da artar. O yaşlarda tam olarak anlamasa da Galois teorisi hakkında yazılmış kitapları da almaya başlar.
Üniversiteye başlamadan önce İkinci Dünya Savaşı patlak verir. Bu esnada askere alınma yaşına da gelmiştir. O zamanlar Japonya’da askere gidecekler iki sınıfa ayrılırdı. Birinci sınıf hemen askere gider, ikinci sınıf ise çok gerekmedikçe gitmezdi. İkeda ikinci sınıfa girer. Ailesinin pek istememesine rağmen matematik bölümüne girer. Savaş tüm hızıyla devam etmesine rağmen İkeda savaşa çağrılmaz. Bunun nedeni ise hem ikinci sınıfa dâhil olması hem de o dönemde bilim ve teknoloji üzerine çalışan hocaların ve öğrencilerin askere çağırılmamasıdır.
İkeda 1948 yılında Osaka Üniversitesi, matematik bölümü lisans öğrenimini tamamlar ve hemen ardından aynı üniversitede lisansüstü öğrenimine başlar. 1953 yılında “On Absolutely Segregated Algebras” adlı teziyle birlikte altı çalışmasını daha sunarak doktorasını tamamlar. 1954 yılında Yukawa bursunu kazanarak Nagoya Üniversitesi matematik bölümünde cebirsel sistemlerin kohomoloji (cohomoloji) teorisi üzerine araştırmalar yapar. 1955 yılı ise Osaka Üniversitesi’nde okutman olarak çalıştığı yıldır. 1957 yılında Aleksandr von Humboldt Vakfı’ndan burs kazanarak Hamburg Üniversitesine gider ve burada sayılar teorisi ve Galois genişlemelerinin yerleşme problemi üzerine araştırmalar yapar Masatoshi İkeda, sonradan eşi olan Emel Ardot ile Hamburg’ta tanışır. Biyokimyacı olan Emel Hanım da İkeda gibi aynı bursla Almanya’ya gelmiştir. Emel Hanım’la Türkiye’ye gelen İkeda 1964 yılında Türk vatandaşlığına geçerek Emel Hanım’la evlenir ve adına Gündüz adını ilave eder.
Gündüz İkeda ve eşi Emel İkeda, 1989
1965 yılında doçentlik sınavını kazanarak Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi Matematik Bölümü’ne kadrolu doçent olarak atanır. 1966 yılında Hamburg Üniversitesi’ne davet edilir ve burada Galois cebirleri üzerine dersler verir. Döndüğü 1967 yılında ise Ege Üniversitesi, matematik kürsüsüne profesör olarak atanır ve aynı yıl Teorik Matematik kürsüsünü kurar.
Cahit Arf ve Gündüz İkeda
1969 yılında kendisi gibi matematikçi olan arkadaşı Cahit Arf’ın teklifiyle ODTÜ’ye geçer. 1970-73 yılları arasında ODTÜ Matematik Bölümü tarafından kurulmuş olan ve TÜBİTAK tarafından desteklenen Pure Matematik Araştırma Ünitesi’nin başkanlığını yapar. 1971 yılında ise San Diego Eyalet Üniversitesi’nde misafir profesör olarak bulunur. 1972-1974 yılları arasında TÜBİTAK Temel Araştırma grubunda çalışır. 1976’da Hacettepe Üniversitesi’ne geçen İkeda 1978 yılına kadar buranın bölüm başkanlığını yapar. 1978 yılında yeniden ODTÜ’ye geçer.
1979 yılında TÜBİTAK Bilim Ödülü ile ödüllendirilen İkeda, 1984-86 yılları arasında Ürdün, Yarmouk Üniversitesi Matematik bölümünde misafir profesör olarak bulunur. ODTÜ’den emekli olduğu 1992 yılına kadar çeşitli yabancı üniversitelerde ders veren İkeda, 1993-1997 yılları arasında TÜBİTAK Marmara Araştırma ile Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Merkezilerinde çalışmalarını devam eder.
İkeda 1997’den hayatının sonuna kadar Feza Gürsey Enstitüsü’nde çalışır. Aktif bilimsel hayatı ve özverili çalışmalarıyla Türk matematiğinde önemli bir yere sahip olan Prof. Dr. Masatoshi Gündüz Ikeda 2003 yılında hayata veda eder.
Prof. Dr. Özden Aslan Çataltepe
Yararlanılan Kaynaklar:
Uzakdoğulu Bir Türk Matematikçisi, Gündüz Ikeda; Bilim ve Teknik, Ekim 1996, Syf 74-79
Aramızdan Ayrılanlar Masatoshi Gündüz Ikeda, Matematik Dünyası, 2003 Kış, Syf 38-41
Gündüz Ikeda’yı Anma Toplantısı, Matematik Dünyası, 2003 Yaz, Syf 43-48
http://www.tuba.gov.tr/index.php?id=324