Canlı dünyasının farkına varmak

insanlığa kendisi gibi bilinçli canlı dünyasının farkına varması ve
yaşam hakkını her düzeyde tanıması için destek olmak

Günümüzde ülkemiz ve dünyamız insanlar dışındaki canlılar olan bitki dünyası ile hayvanlar dünyasını farklı başlık ve içeriklerde ele almaktadır. Bir taraf; köpeklerimiz başta, av hayvanı, ağaç tomruğu, sıyrılacak nebatî toprak olarak nitelenen farklı türdeki canlılar üzerinden maddi veya manevi kazanç sağlayan, zalimliğe varan duyarsız ve yararcı uygulamalar ile düzenlemelerini öncelemektedir. Diğer taraf benzer hatalara nadiren düşmekte, insan haklarının benzerlerini miras vb. gibi özel hukuk düzenlemelerine canlı dünyasını dahil etmektedir. Son on yıllarda yapılan birçok çalışma göstermiştir ki yeryüzünde yaşayan hayvanlar ve dünyanın bitki örtüsü¹ bilinç sahibidir ve akıllı varlıklardır. “NY Deklarasyonu” (Nisan 2024) “Hayvan Bilinçliliği”² ve benzeri açıklamalarla, birçok bilim adamı, STK ve kamu görevlisi de hayvanlar, ağaç, bitki ve çiçeklerin bilinçli yaşamlarına ilişkin saptamalarını dünya ile paylaşmaktadır.

Bitkiler dahi,
– kendilerinden olan hemcinsleri ile aile kurup birlikte yaşamak,
– sosyal yaşamı olmak,
– iletişim ve malzeme yollarını kullanmak ve hastalıkta birbirlerine bakmak,
– hafıza sahibi olmak,
– uyum sağlamak,
– bu deneyimlerini yeni kuşaklara aktarmak,
– farklı kişilikleri ayırt etmek dahil birçok beceri ve ifadeyi ortaya koymaktadır.³

Yapay zekâ bireyleri bile Japonya ve Suudi Arabistan gibi ülkelerde vatandaşlık hakkı ve nüfus cüzdanına kavuştular.⁴ (2017) Bu algoritmik kişiliklerin ülkemiz dahil kurum ve yönetim kurullarına atanmaları planları (ve belki uygulamaları) göz önüne alınırsa⁵; doğal varlıklarımız olan “bitki ve hayvanların hakları” için oldukça geri kaldığımızdan hızla çaba gösterilip çalışmalar yapılarak, bu varlıklarımız için kamuoyu oluşturma çabalarına daha çok bütçe ve zaman ayırılmalıdır.⁶

“World Wide Web” (www) gibi “Wood Wide Web” de artık bir olgudur ve bizlerin bile insan olarak bu kadar gelişkin bir toplumsal düzenimiz olup olmadığı uzmanlarca ele alınmalıdır.⁷

Atatürk’ümüz insan, çocuk, genç ve kadın (ve diğer doğal canlıların) var olma ve hakları için yüzyıl önce Batı’nın da ötesine geçen çalışmaları nasıl yaptıysa, bizler de benzeri yaklaşımları 21. yüzyılda gösterme sorumluluğu taşıyoruz. Bitki örtüsü ve üyeleri ile hayvanlar topluluğuna yönelik bugünkü bilgi düzeyi ve uygulamalarımızın ilkelliği, bu sorumluluğu yüksek duyarlılıkla değerlendirmeyi ve uygulamalara döndürmeyi acil ve zorunlu kılıyor. Dolayısı ile haber ve bilim dünyamızı, bitki ve hayvan haklarını kapsayan evrensel çalışma ve paylaşımlara bütçe ve olanakları ölçüsünde davet ediyor, icabet edilmesi durumunda Türk vatandaşı olarak kısa ve uzun vadede şükran ve minnet duyacağımı ifade etmek isterim.

Birçok bilimsel çalışma göstermektedir ki bitkiler ve hayvanlar yeryüzü hukuk kuralları ve toplumsal düzenlemeleri ile yönetişim ve karar süreçlerinde yer alacak liyakate sahiptir. Ancak ilk aşamada, bitki ve hayvanlarımızın canlılık ve bilinçlilikleri vurgulanıp bilimsel bulgularla desteklenerek, ulusal ve küresel hukuk ve yazılı kurallardaki yerlerinin olgular ve verilerle saptanması ve teslim edilmesi için destek gerekiyor, diye değerlendiriyorum. Dolayısı ile haber ve bilim dünyalarının üyeleri olan kurum ve bireylerin yüksek ufuk, çalışma ve bağlantı kurma kapasiteleri ile yaratıcı proje ve eserler ortaya koyacaklarına güven ve talebimi ifade ediyorum. Bu çıktılar da kamuoyu ve devlet kurumlarının kanaat ve karar verme girdileri ile, doğanın temel bileşenleri olan bitki ve hayvan dünyasının haklarını güvence altına alan hukuk, uygulama ve deneyim kurallarının girdileri olabilecek, canlı dünyasının temel yasalarına kapı açabilecektir.

Cengiz Gökdeniz

Yararlanılan Kaynaklar:

1) TOMPKINS, Peter & BIRD, Christopher, Bitkilerin Gizli Yaşamı, Sungur Yayınları
2)  The New York Declaration on Animal Consciousness
3) Bitkilerin Dünyası
a) Bitkilerin Yaşam Dünyası: https://www.yesilaski.com/bitkilerin-yasam-dunyasi.html
b) “Ağaç, sosyal bir varlık”- Ekonomim : https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/agac-sosyal-bir-varlik/629518
4) Yaşamımızda Yapay Zekâ’nın Artan Rolü ve Yeri PERYÖN – Türkiye İnsan Yönetimi Derneği
(http://www.hurriyet.com.tr/dunya/dunyada-bir-ilk-ilk-kez-bir-ulke-robota-vatandaslik-verdi-40624283)
5)  XIII. KOBİ Zirvesi, “Yeşil Dijital Dönüşümü” Oturumu
https://www.turkiyedeisdunyasi.com/18inci-kobi-zirvesinde-surdurulebilirlik-masaya-yatirildi
6)  Müjdat Gezen ve Tınaz Titiz Sohbeti, Müjdat Gezen ile Bizim Ev YouTube Sohbeti
(https://youtu.be/3baeKkyC2ag?si=G4kKYh2fDJ_jZsmQ)
7) Wood Wide Web
a) Ağaçların mantarlar ile beraber kurduğu doğal internet: Wood Wide Web
(https://www.yesilist.com/agaclarin-mantarlar-ile-beraber-kurdugu-dogal-internet-wood-wide-web/)
b) The Fascinating Social Network of Trees: The Wood Wide Web
The Fascinating Social Network of Trees: The Wood Wide We  by Macrina Busato, Lotus Fruit, Medium